Deprem riski, yapı güvenliği ve sosyal yaşam kalitesi gibi konular, kentsel dönüşüm kavramını Türkiye’nin gündeminde ilk sıralara taşıdı. Ancak uzmanlara göre fiziksel yenilenmenin ötesine geçilerek, sürdürülebilir ve bütüncül bir “kentsel vizyon” anlayışının benimsenmesi gerekiyor.
Kentsel Dönüşümden Kentsel Vizyona Geçiş Zamanı
Türkiye’de 20 yılı aşkın süredir uygulamada olan kentsel dönüşüm politikaları, büyük ölçüde yapı stokunun yenilenmesine odaklanıyor. Ancak bu süreç, birçok şehirde estetik kaygılar, sosyal uyumsuzluklar ve altyapı yetersizlikleri gibi sorunları da beraberinde getirdi. Artık dönüşümün sadece bina yenileme değil, yaşam biçimlerini dönüştürme anlamına gelmesi gerektiği vurgulanıyor.
Uzmanlar, sadece betonarme yapıların değil, aynı zamanda kentin ruhunun, sosyal dokusunun ve çevresel sürdürülebilirliğinin de dönüşüm planlarına entegre edilmesi gerektiğini belirtiyor.
Kentsel Vizyon Nedir, Neden Önemlidir?
Kentsel vizyon, bir kentin yalnızca bugünkü ihtiyaçlarını değil, gelecek nesillerin yaşam kalitesini de gözeten planlama anlayışıdır. Bu vizyon, kentlerin:
- İklim değişikliğine uyum
- Afet risklerine dayanıklılık
- Sosyal kapsayıcılık
- Ulaşılabilirlik ve altyapı uyumu
- Kültürel kimlik korunması
gibi temel prensipler doğrultusunda yeniden şekillenmesini kapsar.
Özellikle 2023 Kahramanmaraş depremleri sonrası, riskli yapıların hızla yenilenmesinin önemi kabul görürken, bu süreçte acelecilik yerine planlama anlayışının öncelik kazanması gerektiği vurgulanıyor.
Sadece Bina Değil, Mahalle Yenilenmeli
Kentsel dönüşüm projeleri çoğu zaman sadece yapılar üzerinden ilerliyor. Ancak bu yaklaşım, mahalle kültürünün kaybına, sosyal bağların zayıflamasına ve kimliksiz kent parçalarının ortaya çıkmasına yol açabiliyor.
Yeni nesil kentsel vizyon projelerinde şu unsurlar ön plana çıkmalı:
- Mahalle bazlı planlama ve sosyal analiz
- Ortak yaşam alanlarının artırılması
- Yaya öncelikli ulaşım sistemleri
- Karma kullanım alanları (konut, ticaret, sosyal alan birlikte)
- Yeşil altyapı ve karbon nötr yapı hedefleri
Bu yaklaşım, sadece binaları değil, insanların yaşam biçimlerini ve sosyal ilişkilerini de dikkate alıyor.
Veri Temelli ve Katılımcı Süreçler Gerekiyor
Yeni nesil şehircilik anlayışında veriye dayalı karar mekanizmaları büyük önem taşıyor. Akıllı şehir uygulamaları, dijital kentsel analizler ve çevresel etki değerlendirmeleri, dönüşüm sürecine yön veren enstrümanlar arasında yer almalı.
Ayrıca kent sakinlerinin bu sürece aktif olarak katılması, “kente dair kararların” yalnızca teknik uzmanlar tarafından değil, kullanıcılar ve mahalle sakinleriyle birlikte alınması gerekiyor.
Katılımcı bir vizyon için önerilen adımlar:
- Yerel halkla düzenli bilgilendirme toplantıları
- Online oylama ve öneri platformları
- Gençlik ve kadın meclisleriyle istişare süreçleri
- Şeffaf bütçe ve planlama paylaşımı
Bu yöntemler, sadece fiziksel değil, demokratik bir kentleşme sürecinin de önünü açıyor.
Doğal Afetlere Dirençli Kentler İçin Stratejik Planlama Şart
Türkiye gibi deprem kuşağında yer alan ülkelerde, kentsel vizyonun bir diğer temel boyutu da afet dirençliliğidir. Ancak sadece yapıların depreme dayanıklı inşa edilmesi yeterli değildir; aynı zamanda ulaşım, sağlık, iletişim ve enerji altyapılarının da senaryolara uygun olarak planlanması gerekir.
Bu bağlamda Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından yayınlanan yerel risk haritaları ve mikro-bölgeleme çalışmaları mutlaka kentsel planlamalara entegre edilmelidir.
Kültürel ve Tarihi Dokuya Saygılı Yaklaşımlar Geliştirilmeli
Modern şehircilik uygulamaları ile tarihi dokunun çatıştığı örnekler, birçok şehirde mimari uyumsuzluklara neden oldu. Kentsel vizyonun bir parçası olarak, yerel mimari ögelerin korunması, tarihi binaların restore edilerek yaşatılması ve yeni projelerde bu kimliğe sadık kalınması hayati önem taşıyor.
Bu konuda UNESCO Dünya Mirası listesine giren kentlerin koruma ve planlama pratikleri örnek alınabilir. Özellikle Tarihi Yarımada gibi alanlarda yürütülen projelerin, özgün mimariyi destekleyici şekilde hayata geçirilmesi gerektiği vurgulanıyor.
